در تحلیل و نقد فیلم‌ها و سریال‌های غربی به ویژه سریال‌های آمریکایی همواره دو نگاه وجود داشته است. نگاه اول این محصولات و تولیدات را صرفا برای تفریح و سرگرمی و نهایتا سود اقتصادی می‌داند اما نگاه دوم معتقد است مولفه های سیاسی و استراتژیک در تولید این محصولات دخیل بوده و هدف این تولیدات ترویج نگاه مطلوب سیاسی غرب است. هرکدام از طرفداران این دو دیدگاه استدلالهای خاص خود را دارند با این حال تاسیس یک رشته جدید در دانشگاه نیوکسل انگلیس و انتشار کتابی توسط مدرسان و کارشناسان این رشته مستندات جدیدی را برای دیدگاه دوم فراهم آورده است.در ادامه این گزارش با این کتاب و رشته تحصیلی آشنا می‌شویم:                                             

در تحلیل و نقد فیلم‌ها و سریال‌های غربی به ویژه سریال‌های آمریکایی همواره دو نگاه وجود داشته است. نگاه اول این محصولات و تولیدات را صرفا برای تفریح و سرگرمی و نهایتا سود اقتصادی می‌داند اما نگاه دوم معتقد است مولفه های سیاسی و استراتژیک در تولید این محصولات دخیل بوده و هدف این تولیدات ترویج نگاه مطلوب سیاسی غرب است. هرکدام از طرفداران این دو دیدگاه استدلالهای خاص خود را دارند با این حال تاسیس یک رشته جدید در دانشگاه نیوکسل انگلیس و انتشار کتابی توسط مدرسان و کارشناسان این رشته مستندات جدیدی را برای دیدگاه دوم فراهم آورده است.در ادامه این گزارش با این کتاب و رشته تحصیلی آشنا می‌شویم:                                                     

مجله الکترونیکی روابط بین الملل E-International Relations از سال 2007 توسط دانشکده اقتصاد لندن راه‌اندازی شده و مقالات معتبری را در رابطه با روابط بین‌الملل و سیاست بین‌الملل منتشر می‌کند. این پایگاه، در تعدادی از کتاب‌ها و مقالات خود به بررسی فرهنگ عامه و رابطه آن با سیاست‌های جهانی پرداخته است. هم چنین به تازگی کتابی را نیز با موضوع سیاست و فرهنگ عامه منتشر کرده است(Popular Culture and World Politics: Theories, Methods, Pedagogies) که حاوی مجموعه مقالاتی در این رابطه می‌باشد. این کتاب که فرهنگ عامه و سیاست‌های جهانی نام دارد گرد آورنده‌­ی نگرش­‌های متفاوتی از جانب اندیشمندان مهم و کلیدی است که در حیطه­ فرهنگ عامه و سیاست­‌های بین‌المللی مشغول فعالیت هستند.

این کتاب، با ملاحظاتی پایه­‌ای در مورد بحث فرهنگ عامه در سیاست جهانی آغاز می­‌شود. در ادامه، به منابع مختلف فرهنگ عامه و سیاست جهانی (در کنار روش­‌هایی که برای مطالعه­ این دو مورد استفاده قرار می‌­گیرند)، نظر افکنده می‌­شود. نتایجی بر مبنای تشریح مطالب، در ارتباط با قرار دادن مفهوم فرهنگ عامه به بحث و بررسی ارائه شده است. هم‌چنین به جمع آوری آراء در مورد ژئوپولتیک (مطالعه‌ نفوذ عوامل‌ فیزیکی‌ هم چون‌ جغرافیا، علم‌ اقتصاد و آمار، در مشی‌ سیاسی‌ و سیاست‌خارجی‌ کشور)، هویت­‌های سیاسی، موضوع "مبارزه با تروریسم" و مراودات سیاسی پرداخته شده است. این جمع‌آوری اطلاعات بر پایه­ منابعی همچون فیلم­‌ها، بازی­‌های رایانه‌­ای، هنر و موسیقی ترسیم شده‌اند. در نهایت، این مجموعه، پژوهش‌­هایی نو و بدیع را در زمینه فرهنگ عامه و سیاست­‌های جهانی؛ مهیا ساخته است. این کتاب مقالاتی با عناوین زیر را شامل می‌شود:

- چگونه فرهنگ عامه با سیاست‌های جهانی مرتبط می‌شود؟ نویسندگان: (Jutta Weldes and Christina Rowley)

- فرهنگ عامه و هویت سیاسی: نویسندگان: (Constance Duncombe and Roland Bleiker)

- درباره­ آمریکای کدخدا و "به عمل در آوردن" فرهنگ عامه در علوم اجتماعی. نویسنده: (Jason Dittmer)

- ژئوپولتیک عامه و جنگ با تروریسم. نویسنده: (Klaus Dodds)

- سیاست‌های پنهان نظامی‌گری و فرهنگ مردم‌پسند به عنوان ارتباطات سیاسی. نویسنده: (Linda Åhäll)

- جهان­‌های خود ساخته­ ما در داستان­‌های علمی تخیلی و روابط بین‌المللی. نویسندگان: (Nicholas J. Kiersey and Iver B. Neumann).

- فیلم و سیاست‌­های جهانی. نویسنده: (Michael J. Shapiro)

- بازی­‌های رایانه‌­ای و روابط بین‌المللی؛ بازی کردن و روش‌­ها. نویسنده: (Nick Robinson).

- بازی­‌های رایانه‌­ای نظامی، ژئوپلتیک و رو‌ش‌­ها. نویسنده: (Daniel Bos).

- اختلاط رنگ­‌ها، یک روش الهام­ گرفته از هنر برای مطالعه­ استفاده از خنده و تمسخر در سیاست­‌های جهانی. نویسنده: (Saara Särmä).

- مطالعه­ سیاست­‌های جهانی چگونه است؟ نویسندگان: (Matt Davies and M.I. Franklin).

- امپراطوری خیال­‌ها؛ استفاده از داستان­‌های علمی – تخیلی برای صحبت درباره­ ژئوپولتیک (جغرافیای سیاسی). نویسنده: (Robert A. Saunders).

- چالش‌­های پیش رو در آموزش دادن فرهنگ عامه و سیاست­‌های جهانی. نویسنده: (Kyle Grayson).

- تعلیم و تربیت و فرهنگ مردم‌پسند، فرهنگ مردم پسند به عنوان یک ابزار آموزش و تمرین ارزیابی. نویسنده: (William Clapton).

اطلاع رسانی عمومی درباره­ امنیت ملی رسمی آمریکا از طریق سرگرمی!

در یکی از مقالات این پایگاه که به موضوع فرهنگ عامه پرداخته است، به این موضوع اشاره شده که امروزه با نگاهی سریع و کلی به پربیننده‌­ترین سریال­‌های تلویزیونی آمریکا که در رابطه با موضوع امنیت ملی و سازمان‌­های مرتبط با آن در کشور آمریکا تولید شده‌­اند، غیر ممکن است که حوادث یازدهم سپتامبر سال 2001 و عبارت "مبارزه با تروریسم" به ذهن افراد خطور نکند. عبارتی که پس از این حادثه، همواره مورد توجه محافل مختلف در کشور ایالات متحده آمریکا بوده و به سرعت در صدر توجه تهیه­‌کنندگان و سازندگان مجموعه‌­های مختلف تلویزیونی این کشور قرار گرفته است.

نمونه­‌های مختلفی از این مجموعه­‌های تلویزیونی را می‌­توان مثال زد که از سال 2001 تا 2013 از شبکه­‌های مختلف تلویزیونی پخش شده‌اند. به‌عنوان نمونه می‌توان به مجموعه‌های تلویزیونی 24 که از شبکه تلویزیونی فاکس پخش شده است (24, Fox, 2001-2010)، مجموعه­ یگان (The Unit, CBS, 2006-2009)، مجموعه­ سوژه (Person of Interest, CBS, 2011) و مجموعه­ هوم‌­لند (Homeland, Showtime, 2011) و نهایتا سریال پل (The Bridge, FX, 2013) که از سال 2013 شروع به پخش کرده است، اشاره کرد. وجه مشترک تمامی سریال‌­های یاد شده، مشحون بودن از مفاهیمی همچون: پایگاه­‌های تروریست­‌ها، سیاست­‌های پیش‌­دستانه، توطئه، خیانت و دسیسه­‌های مختلف و نهایتا تدابیر امنیتی پیش‌بینی شده برای حفظ امنیت عمومی مردم آمریکاست. این مجموعه‌­های تلویزیونی می­‌تواند موجب چشم‌پوشی عموم مردم آمریکا (و یا بینندگان غیرآمریکایی) نسبت به جنایات مختلفی که توسط نیروهای آمریکایی در نقاط مختلف انجام گرفته، شود. جنایاتی همچون، غرق مصنوعی، شکنجه­‌های سخت و ... .

این مقاله چنین ادامه می‌دهد که اگرچه داستان‌­هایی که بر مرکب این فرهنگ عامه‌پسند، سوار می‌­شوند، ممکن است در ظاهر انتقادهایی را در مورد سیاست‌­ها و خط مشی­‌های کنونی دولت آمریکا به‌همراه داشته باشند، اما در عمل، بازنمایی­‌های جداگانه و در ظاهر متفاوتی را از همان حادثه­ 11 سپتامبر و آن­چه که برای جامعه­ آمریکا پس از این حادثه تدارک دیده شده‌اند، نشان‌ می‌دهند. مسئولان امنیت ملی دولتی آمریکا همواره معتقدند که باید در مورد موارد غیرقابل پیش‌بینی نیز فکر و برنامه‌ریزی کرد. به عبارت دیگر، همواره باید بدترین سناریوها را در نظر گرفت. در عمل، فرهنگ عامه، یک زمینه­ مناسب و ایده‌­آل برای مطالعه­ نمایش سناریوهای مختلف امنیت ملی و سیاست­‌های دولتی در بحث امنیت ملی آمریکا است.

آن چه در این مقاله آمده است به خوبی نشان می‌دهد که در این سریال‌ها اگرچه انتقادهایی جزئی به سیاست داخلی آمریکا وارد می‌شود، با این وجود تمامی آن‌ها متاثر از موضوع حادثه یازده سپتامبر و تروریسم بوده که به آن در اشکال متفاوتی اشاره شده و تدابیر امنیتی آمریکا برای حفظ امنیت مردم و لزوم چنین سیاست‌ها و تدابیری، بیان می‌شود. تکرار این موضوع در سریال‌های مختلف نهایتا به بازتولید این سیاست در فرهنگ عامه منجر خواهد شد.

در بخشی از نتایج این مقاله نیز به این نکته اشاره شده است که فرهنگ عامه و مطالعه آن به عنوان یک روش خاص برای تئوریزه کردن سیاست­‌های جهانی مطرح است که نتیجه­ این نگرش، برآمدن دیدگاه‌­های ویژه و متفاوتی به روابط بین‌­الملل خواهد یود.

روابط بین‌الملل، برساخت واقعیت و فرهنگ عامه

مطالعات مختلفی که در رابطه با فرهنگ عامه صورت گرفته است، نشان می دهد که سینما و تلویزیون، از جمله پرطرفدارترین رسانه‌­هایی هستند که دسترسی عمومی قابل ملاحظه‌­ای را در اختیار دارند. اگرچه اکنون ابزارهای مختلف الکترونیکی مانند گوشی‌­های هوشمند نیز در کنار آن­ها قرار دارند اما به طور کلی، همچنان می‌­توان از آن­ها به عنوان ابزاری قدرتمند نام برد که می‌­توان از آن­ها برای اهداف امنیت ملی استفاده کرد. ابزاری که موجب می­‌شود تا مخاطب، به تدریج، مرز میان واقعیت و یا برساختی از واقعیت را کم­رنگ‌تر ببیند.

فرهنگ عامه، به عنوان یک روش ویژه برای تئوریزه کردن سیاست‌­های جهانی، موجب ظهور و بروز بینش‌­های مختلفی در مورد روابط بین‌المللی خواهد شد. در این صورت، می­‌توان به عمق این موضوع پی برد که موضوع پیچیده­‌ای هم­چون سرگرمی‌های مرتبط با امنیت ملی، خیلی بیشتر از آن­چه به نظر می‌­آید، موضوعاتی برای بررسی و مطالعه­ بیشتر دارد!

به عنوان مثال می‌توان به سریال تلویزیونی "سوژه" اشاره کرد. در این سریال، یک ماشین تمامی رفتارهای افراد را زیر نظر داشته و می‌تواند به صورت هوشمند، اطلاعاتی را در اختیار دولت آمریکا قرار بدهد تا از حملات احتمالی تروریستی جلوگیری شود! این ماشین به همه دوربین‌های سطح شهر، جاده‌ها و ... دسترسی داشته و تمام رفتارهای افراد را تحلیل می‌کند!

از سوی دیگر، به تازگی و در سال 2013 (June 2013) ادوارد اسنودن، از یک پروژه (پروژه­ پایش و مراقبت) از طرف سازمان NSA پرده برداشته که PRISM نام دارد و اطلاعات مردم و حریم خصوصی آنها را بدون اجازه گرفتن از آن‌ها مورد استفاده قرار داده است!

منظور از برساخت واقعیت آن است که امری غیرواقعی، چنان جلوه داده شود که گویا واقعیت است. بنابراین می‌توان گفت که یکی از اهداف اصلی این سریال آماده‌سازی افکار عمومی و برساخت این واقعیت است که جمع‌آوری اطلاعات شخصی شما توسط دولت، به سود شما بوده و به‌خاطر حفظ امنیت شما انجام می‌پذیرد! این در حالی است که چنین برساختی از واقعیت و بازتولید آن در فرهنگ عامه، در عمل، توجیه کننده سیاست‌­ها و عملکرد دولت آمریکا خواهد بود.

برای دانلود کتاب روی تصویر کلیک کنید
فرهنگ عامه و سیاست­‌های جهانی: نظریه­‌ها، روش‌­ها و راه­‌کارهای آموزش.

رشته تحصیلی سیاست جهانی و فرهنگ عامه

فرهنگ عامه (Popular Culture)، به آداب و رسوم، سرگرمی‌ها و هر آن چه به زندگی عموم مردم مرتبط است، اطلاق می‌شود. یکی از سوالاتی که در رابطه با فرهنگ عامه مردم، همواره مورد توجه بوده این است که آیا فرهنگ عامه از درون جامعه شکل می گیرد یا نظام سیاسی آن را تحت تاثیر قرار داده و شکل می‌دهد؟ این سوال و سوالات مشابه آن در ارتباط با فرهنگ عامه و تمایل هر چه بیشتر به تاثیرگذاری بر آن، موجب آن شده است که جوامع غربی، مطالعه در خصوص این موضوع را در دستور کار خود قرار داده تا از نتایج آن در سیاست‌گذاری‌های خود استفاده کنند.

در همین راستا؛ یک رشته تحصیلی با محوریت موضوع فرهنگ عامه، شکل گرفته است. در تعریف این رشته تحصیلی آمده است که به مطالعه و بررسی تغییرات روابط بین‌­المللی در چهارچوب سیاست­‌هایی که فرهنگ عامه را شکل می‌دهند و متقابلا تحت تاثیر آن شکل می‌پذیرند، می‌پردازد. تمرکز محتوای این دروس بر نظریه­‌های کلیدی و اصول اساسی در عرصه­‌ی سیاست‌های جهانی قرار دارد که به نوبه­‌ی خود ارتباط مستقیمی نیز با انواع رسانه‌های سنتی و مدرن دارند.

دانش آموختگان این رشته تحصیلی، برای در اختیار گرفتن شغل­‌هایی در سازمان­‌های دولتی، شرکت­‌های تجاری مختلف و حیطه­‌های مختلف دیگری که یک دانش تخصصی و درک صحیح از سیاست­‌های کنونی در جهان و ارتباط آن با مباحث فرهنگ عامه را می‌طلبد؛ آماده شده و در مشاغلی هم‌چون مشاور ارتباطات عمومی و مدیر رسانه‌­ای به‌کار گرفته می‌شوند.

دانشگاه نیوکسل انگلستان، محورهای اصلی این رشته‌­ی تحصیلی را بر پایه­‌های زیر استوار می‌داند:

1. چگونگی بازتاب و یا بازتولید سیاست­‌های جهانی در فرهنگ عامه.

2. چگونگی تاثیر سیاست­‌های مبتنی بر فرهنگ عامه بر پویایی و تغییر سیاست­‌های جهانی.

3. خط مشی‌­ها و روش‌­ها در علوم اجتماعی و مطالعات فرهنگی.

آن‌چه در معرفی این رشته تحصیلی آمده است به‌ خوبی تاثیر متقابل فرهنگ عامه و سیاست را نشان می‌دهد. تاثیر فرهنگ عامه بر سیاست‌های جهانی را نمی‌توان انکار کرد و به همین دلیل است که سیاست‌گذاران در برنامه‌ریزی‌های خود به دنبال همراه کردن مردم با سیاست‌هایشان هستند و از همین رو رهبر انقلاب، افکار عمومی مردم آمریکا برای سیاست‌مداران آن را به شیشه حیات، تشبیه نموده است. بنابراین با توجه به اهمیت فرهنگ عامه و افکار عمومی در سیاست، چنین به نظر می‌رسد که حاصل نهایی و خروجی این دانش تخصصی برای دانش‌ آموختگان آن، پی بردن به روش‌ها و رویکردهایی باشد که با استفاده از آن می‌توان سیاست‌های مطلوب خود را در فرهنگ عامه بازتاب داد و از این طریق آن‌ها را بازتولید کرد. بدین معنا که سیاست‌های مورد نظر در فرهنگ مردم منعکس گردد و جزیی از باورهایشان شود.

همان طور که در معرفی این رشته تحصیلی بیان شد، رسانه‌ها یکی از کانون‌های اصلی توجه در مطالعات فرهنگ عامه به شمار می‌روند. چرا که استفاده از رسانه‌ها در تولید آن‌چه که از آن تحت عنوان فرهنگ مردم پسند (Pop Culture) یاد می‌شود، می‌تواند نفش بسزایی را در انعکاس و بازتاب سیاست‌ در فرهنگ عامه و تغییر آن به شکل مطلوب سیاست‌مداران، ایفا کند. به همین دلیل است که امروزه بسیاری از تولیدات رسانه‌ای، به‌‌ دنبال تاثیرگذاری بر افکار عمومی، فرهنگ و سبک زندگی عامه مردم، آن‌ها را هدف قرار داده و تغییر افکارعمومی و فرهنگ مردم با استفاده از انواع سرگرمی، مورد توجه سیاست‌مداران و سرمایه‌داران قرار گرفته است. رسانه‌ها نوع خاصی از لباس پوشیدن، غذا خوردن، سبک زندگی و حتی چگونگی فکر کردن را ترویج کرده و در نتیجه فرهنگ خاصی را برای مردم تعیین می‌کنند. مطالعات نشان داده است که توده‌های مردم تحت تاثیر رسانه‌ها هستند و رسانه‌ها می‌توانند ارزش‌ها و باورهای آنان را تغییر دهند.

این سیستم‌ها، دستگاه‌های عظیم تبلیغاتی در اختیارشان است و تمام زندگی مردم را محاصره کرده‌اند. اصلاً کارگر و کارمند و کاسب وقت ندارد بیرون آن گنبد گردنده‌ای که اینها در وسطش گیر کرده‌اند، ببیند و درباره‌ی آن فکر کند؛ هرچه آنها می‌گویند، همان را می‌فهمد. امروز در کشورهای غربی، در امریکا و در کشورهای علی الظاهر دمکراتیک این‌طوری است. تبلیغات انبوه، مثل سیل روی ذهن‌های مردم می‌ریزد و اصلا مجال نیست که مردم بفهمند. اگر شما توانستید منفذی پیدا کنید، آن‌وقت می‌بینید که آن دمکراسی و آن آزادی‌ای هم که آنها می‌گویند، فوراً عوض می‌شود!

بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار با کارگزاران نظام

23/05/1370